Οι μαθητές και οι μαθήτριες μεγαλώνουν σε έναν ψηφιακό κόσμο γεμάτο οθόνες, εφαρμογές και διαδικτυακές δυνατότητες που εξελίσσονται με ραγδαίο ρυθμό. Μαζί με τις ευκαιρίες, όμως, εμφανίζονται και νέες προκλήσεις:
Πώς προστατεύουμε τα προσωπικά μας δεδομένα;
Πώς αναγνωρίζουμε και αποφεύγουμε κινδύνους που δεν είναι πάντα ορατοί;

Η κυβερνοασφάλεια δεν αφορά μόνο ειδικούς ή προγραμματιστές — είναι πλέον αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής όλων μας. Ως εκπαιδευτικοί, έχουμε την ευθύνη να βοηθήσουμε τα παιδιά να αποκτήσουν τις δεξιότητες που χρειάζονται ώστε:

• να πλοηγούνται με ασφάλεια στο διαδίκτυο,
• να χειρίζονται υπεύθυνα τις συσκευές τους,
• να αναγνωρίζουν παραπληροφόρηση, εκφοβισμό και κακόβουλες πρακτικές.

Όσο βαθύτερα κατανοούμε εμείς οι ίδιοι την έννοια της ψηφιακής ασφάλειας, τόσο πιο αποτελεσματικά μπορούμε να την ενσωματώσουμε στη διδακτική μας πρακτική — καλλιεργώντας μια νέα γενιά ενημερωμένων, υπεύθυνων και ενεργών ψηφιακών πολιτών.

Τι είναι η κυβερνοασφάλεια;

Με την πιο απλή της μορφή, η κυβερνοασφάλεια είναι όλοι μαζί να εργαζόμαστε για να διατηρούμε τις πληροφορίες μας ασφαλείς και τα συστήματα υπολογιστών μας προστατευμένα.
Πιο συγκεκριμένα, η κυβερνοασφάλεια είναι η πρακτική προστασίας των συστημάτων υπολογιστών, των δικτύων και των ευαίσθητων πληροφοριών από μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την εμπιστευτικότητα, την ακεραιότητα και τη διαθεσιμότητά τους.

Είναι διαφορετική από την διαδικτυακή ιδιωτικότητα; Αν ναι, πώς;

Η διαδικτυακή ιδιωτικότητα είναι μόνο ένα μικρό κομμάτι της κυβερνοασφάλειας, η οποία περιλαμβάνει πολύ περισσότερα. Η ιδιωτικότητα αφορά περισσότερο τα προσωπικά δεδομένα και τον έλεγχο που έχετε πάνω σε αυτά. Η ασφάλεια αφορά περισσότερο τα συστήματα που περιέχουν αυτά τα δεδομένα και την πρόληψη μη εξουσιοδοτημένης πρόσβασης σε πληροφορίες.

Ποια είναι τα απολύτως βασικά που πρέπει να γνωρίζω;

Όλοι όσοι χρησιμοποιούν τεχνολογία, ακόμα και απλώς ένα smartphone, θα πρέπει να είναι εξοικειωμένοι με τους πιο συνηθισμένους τύπους απάτης και να γνωρίζουν πώς να προστατεύουν τον εαυτό τους, τα δεδομένα τους και τις συσκευές τους. Και όταν είμαστε ενήμεροι για τους πιο πρόσφατους τύπους επιθέσεων και μπορούμε να προστατευθούμε, τότε μπορούμε επίσης να βοηθήσουμε τους/τις μαθητές/τριες και τα σχολεία μας. Για παράδειγμα, η δημιουργία ενός ισχυρού κωδικού πρόσβασης και η ενεργοποίηση της πολυπαραγοντικής ταυτοποίησης (2 Factor Authentication) είναι απλά βήματα που μπορούν να έχουν τεράστιο αντίκτυπο.

Ποιους κανόνες πρέπει να ακολουθώ στην τάξη μου;

Αυτά τα βασικά βήματα ισχύουν για όλους:

• Ξεκινήστε με τους κωδικούς πρόσβασης που χρησιμοποιείτε εσείς και οι μαθητές σας. Είναι ισχυροί; Ζητήστε από τους μικρότερους μαθητές να αλλάζουν τον κωδικό τους κάθε χρόνο και συχνότερα όσο μεγαλώνουν. Δοκιμάστε αυτόν τον ιστότοπο μαζί με τους μαθητές σας για να δείτε πόσο ισχυροί είναι οι κωδικοί που σκεφτήκατε ή ήδη χρησιμοποιείτε.  
• Σκεφτείτε τα προσωπικά αναγνωριστικά στοιχεία. Αυτά περιλαμβάνουν ονόματα, διευθύνσεις, αριθμούς τηλεφώνου και οποιαδήποτε άλλη πληροφορία που θα μπορούσε να επιτρέψει σε έναν ξένο να γνωρίζει ακριβώς ποιοι είστε. Να είστε προσεκτικοί όταν μοιράζεστε αυτές τις πληροφορίες: Πότε, πού και γιατί εισάγετε τα δικά σας δεδομένα ή δεδομένα μαθητών;
• Κάνετε τακτικές ενημερώσεις στις συσκευές σας. Αυτό μπορεί να τις προστατέψει από επιθέσεις. Δημιουργήστε μια ρουτίνα για την τακτική ενημέρωση λογισμικού και εφαρμογών.
• Καθιερώστε στην τάξη τον κανόνα “παύση-και-σκέψη” κατά την περιήγηση στο διαδίκτυο. Μην κάνετε ποτέ κλικ σε ύποπτους συνδέσμους ή αναδυόμενα παράθυρα. Αυτό ισχύει και για τους QR κωδικούς — μην σαρώνετε όσους φαίνονται ύποπτοι. Αυτοί μπορεί εύκολα να περιέχουν κακόβουλο λογισμικό και ιούς.

Διδάσκω μικρά παιδιά. Τι μπορώ να τους διδάξω για την κυβερνοασφάλεια;

Η κυβερνοασφάλεια μπορεί να φαίνεται πολύπλοκο θέμα, αλλά υπάρχουν απλά στοιχεία που μπορείτε να συμπεριλάβετε στη διδασκαλία σας. Επιπλέον, η διδασκαλία μικρών παιδιών για την κυβερνοασφάλεια είναι ένα σημαντικό βήμα για να τα βοηθήσετε να αναπτύξουν ασφαλείς και υπεύθυνες διαδικτυακές συνήθειες.

Μερικές βασικές έννοιες που μπορούν να διδαχθούν στους/στις μαθητές/τριες Δημοτικού:

• Ψηφιακή ιθαγένεια: Διδάξτε τους/τις μικρότερους/ες μαθητές/τριες τη σημασία του να είναι υπεύθυνοι ψηφιακοί πολίτες. Αυτό περιλαμβάνει τον σεβασμό της ιδιωτικότητας των άλλων καθώς και την τήρηση των κανόνων που θέτουν οι γονείς, το σχολείο ή η κοινότητα.
• Φροντίδα συσκευών: Βεβαιωθείτε ότι τα παιδιά ξέρουν πώς να φροντίζουν τις συσκευές τους, να τις προσέχουν και να τις φορτίζουν. Αυτό όχι μόνο αποτρέπει την απώλεια συσκευών αλλά βάζει τις βάσεις για να τις διατηρούν ενημερωμένες στο μέλλον.
• Ασφάλεια στο διαδίκτυο: Εξηγήστε στους/στις μαθητές/τριες ότι πρέπει να είναι προσεκτικοί με το που κάνουν κλικ, καθώς μερικές φορές μπορεί οι συσκευές τους να “κολλήσουν” ιούς. Αυτό περιλαμβάνει συνδέσμους, αναδυόμενα παράθυρα και διαφημίσεις. Όσο μεγαλώνουν, μπορείτε να επεκτείνετε αυτή τη συμβουλή σε QR κωδικούς και συνημμένα αρχεία. 
• Κωδικοί πρόσβασης: Βοηθήστε τους/τις μαθητές/τριες να δημιουργούν ισχυρούς κωδικούς. Ενθαρρύνετέ τους να χρησιμοποιούν έναν συνδυασμό κεφαλαίων και μικρών γραμμάτων, αριθμών και συμβόλων. Στις μεγαλύτερες τάξεις του δημοτικού, θα πρέπει να ενθαρρύνονται να ενεργοποιούν την πολυπαραγοντική ταυτοποίηση (2FA) όπου είναι δυνατόν.
• Προσωπικές πληροφορίες: Διδάξτε τους/τις μαθητές/τριες να είναι προσεκτικοί όταν μοιράζονται προσωπικά στοιχεία τους στο διαδίκτυο, όπως το πλήρες όνομά τους, διεύθυνση, αριθμό τηλεφώνου και ημερομηνία γέννησής τους. Ενθαρρύνετέ τους να μοιράζονται αυτά τα δεδομένα μόνο με αξιόπιστες πηγές και ποτέ να μην τα δημοσιεύουν δημόσια. Κατά τη δημιουργία ονόματος χρήστη, δεν πρέπει να χρησιμοποιούν κανένα μέρος του πραγματικού τους ονόματος ή της ημερομηνίας γέννησής τους.

Διδάσκω μαθητές Γυμνασίου. Τι μπορώ να τους διδάξω για την κυβερνοασφάλεια;

Σε αυτό το στάδιο, οι μαθητές/τριες είναι πολύ συνδεδεμένοι διαδικτυακά. Έχουν πρόσβαση σε συσκευές, ίσως χρησιμοποιούν μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παίζουν παιχνίδια στο διαδίκτυο κ.λπ. Η διδασκαλία για την κυβερνοασφάλεια είναι ένα σημαντικό βήμα για να συνεχίσουν να αναπτύσσουν υγιείς διαδικτυακές συνήθειες.

Μερικές βασικές έννοιες που μπορούν να διδαχθούν στους/στις μαθητές/τριες του Γυμνασίου:

• Διαδικτυακή ιδιωτικότητα: Ενισχύστε την κατανόηση της διαδικτυακής ιδιωτικότητας και των κινδύνων που συνδέονται με την κοινοποίηση προσωπικών πληροφοριών στα κοινωνικά δίκτυα. Τονίστε τη σημασία των ρυθμίσεων ιδιωτικότητας και της προσοχής στο τι μοιράζονται. Συζητήστε πώς οι ιστότοποι και οι εφαρμογές μπορεί να χρησιμοποιούν αυτά τα δεδομένα.
• Ενημέρωση για phishing: Εισάγετε τους/τις μαθητές/τριες στην έννοια του phishing και δείξτε τους πώς να αναγνωρίζουν ύποπτα emails, μηνύματα ή συνδέσμους που μπορεί να επιχειρήσουν να κλέψουν προσωπικά στοιχεία τους. Διδάξτε τους να είναι προσεκτικοί όταν κάνουν κλικ σε άγνωστους συνδέσμους ή κοινοποιούν ευαίσθητες πληροφορίες.
• Κακόβουλο λογισμικό και ιοί: Εξηγήστε την έννοια του κακόβουλου λογισμικού και των ιών και συζητήστε τους πιθανούς κινδύνους που ενέχουν για συσκευές και προσωπικά δεδομένα. Διδάξτε τους τη σημασία της χρήσης λογισμικού προστασίας από ιούς και της αποφυγής ύποπτων λήψεων.
• Ασφάλεια στο διαδίκτυο: Αναφερθείτε σε γενικές πρακτικές ασφάλειας, όπως η αναγνώριση ψεύτικων ιστοσελίδων, η αποφυγή λήψης αρχείων από άγνωστες πηγές και η αποφυγή αλληλεπίδρασης με αγνώστους στο διαδίκτυο.
• Ψηφιακό αποτύπωμα: Βοηθήστε τους μαθητές να κατανοήσουν πώς οι διαδικτυακές τους ενέργειες αφήνουν μόνιμα ίχνοι. Με την εγγραφή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι πιο εύκολο να πιστέψουν ότι οι αναρτήσεις και τα μηνύματα εξαφανίζονται, αλλά πρέπει να καταλάβουν ότι αυτό δεν συμβαίνει.
• Ασφάλεια στα διαδικτυακά παιχνίδια: Διδάξτε τη σημασία της ασφάλειας στα διαδικτυακά παιχνίδια, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων που συνδέονται με την κοινοποίηση προσωπικών πληροφοριών κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού και την αλληλεπίδραση με αγνώστους.

Διδάσκω μαθητές Λυκείου. Τι μπορώ να τους διδάξω για την κυβερνοασφάλεια;

Οι μαθητές/τριες Λυκείου μπορούν να επωφεληθούν από μια πιο εις βάθος κατανόηση των εννοιών της κυβερνοασφάλειας. Είναι σημαντικό να τους παρέχετε βιωματικές δραστηριότητες, προσομοιώσεις και πραγματικά παραδείγματα.

Μερικές έννοιες που μπορούν να διδαχθούν είναι:

• Απειλές: Συζητήστε τις τρέχουσες απειλές, συμπεριλαμβανομένων των πιο συνηθισμένων ειδών κυβερνοεπιθέσεων, όπως το phishing, το κακόβουλο λογισμικό, το ransomware και την κοινωνική μηχανική.
• Ασφαλής επικοινωνία: Διδάξτε τους τη σημασία της χρήσης μεθόδων ασφαλούς επικοινωνίας, όπως η κρυπτογράφηση, οι ασφαλείς εφαρμογές μηνυμάτων και τα VPN, για να προστατεύουν τις συνομιλίες και τα δεδομένα τους.
• Κοινωνική μηχανική: Εξηγήστε τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται για να χειραγωγήσουν άτομα και να αποκτήσουν μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση σε πληροφορίες.
• Ασφάλεια δικτύου: Εισαγάγετε τις βασικές αρχές ασφάλειας δικτύων, όπως τα firewalls, τα IDS και τις πρακτικές για ασφαλές Wi-Fi. Διδάξτε τους τους κινδύνους χρήσης δημόσιων δικτύων και τη σημασία προστασίας των οικιακών δικτύων.
• Προστασία προσωπικών δεδομένων: Ενημερώστε τους μαθητές για νόμους όπως ο GDPR και ο DSA, τα δικαιώματά τους και τη σημασία προστασίας των δεδομένων από τους οργανισμούς και τις πλατφόρμες.
• Ηθικό hacking: Εισαγάγετε την έννοια του ηθικού hacking και πώς βοηθά στην ανεύρεση αδυναμιών σε συστήματα. Τονίστε ότι πρέπει να γίνεται με άδεια και σύμφωνα με τους κανόνες δεοντολογίας.
• Πολυπαραγοντική ταυτοποίηση (2FA): Εξηγήστε πώς το 2FA προσθέτει ένα επιπλέον επίπεδο προστασίας απαιτώντας δεύτερο βήμα ταυτοποίησης.
• Σταδιοδρομία στην κυβερνοασφάλεια: Παρουσιάστε επαγγέλματα όπως αναλυτής κυβερνοασφάλειας, ethical hacker, ειδικός ψηφιακής εγκληματολογίας και σύμβουλος ασφαλείας.
• Αξιολόγηση πηγών: Βοηθήστε τους μαθητές να αναπτύξουν κριτική σκέψη για την αξιολόγηση της αξιοπιστίας των πηγών στο διαδίκτυο, ιδιαίτερα σχετικά με θέματα κυβερνοασφάλειας.

Υπάρχουν άλλες πτυχές της κυβερνοασφάλειας που πρέπει να γνωρίζουμε;

Η κυβερνοασφάλεια είναι ένα συνεχώς εξελισσόμενο πεδίο, καθώς τα συστήματα και τα δίκτυα γίνονται πιο προηγμένα και η επόμενη γενιά θα καινοτομεί, θα διατηρεί και θα ενισχύει αυτές τις προσπάθειες. Είμαστε πιο συνδεδεμένοι με συσκευές και με άλλους ανθρώπους από ποτέ, και μεγάλο μέρος των πληροφοριών μας  βρίσκεται στον κυβερνοχώρο. Όπως η φυσική ασφάλεια παραμένει απαραίτητη για την προστασία μας, έτσι και η κυβερνοασφάλεια είναι ακόμη πιο απαραίτητη στον σημερινό κόσμο.

Πηγή: Common Sense Education