Η επικοινωνία μέσω διαδικτύου έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των παιδιών και των εφήβων. Από τα κοινωνικά δίκτυα μέχρι τις εφαρμογές μηνυμάτων, η ψηφιακή αλληλεπίδραση συχνά υπερβαίνει την πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία. Αν και προσφέρει ευκαιρίες για κοινωνικοποίηση και έκφραση, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους όταν αντικαθιστά τις ουσιαστικές σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους.

Κίνδυνοι της Υπερβολικής Διαδικτυακής Επικοινωνίας

Στην εποχή της ψηφιακής συνδεσιμότητας, η διαδικτυακή επικοινωνία έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας παιδιών και εφήβων. Αν και προσφέρει ευκαιρίες για κοινωνική αλληλεπίδραση και πρόσβαση στη γνώση, η υπερβολική της χρήση ενέχει σοβαρούς κινδύνους για την ψυχική και κοινωνική ανάπτυξη των νέων. Έχοντας στόχο την ευαισθητοποίηση των γονέων και των εκπαιδευτικών για την προστασία των παιδιών, αναφέρουμε τις βασικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει η υπερβολική διαδικτυακή επικοινωνία:

1. Απομόνωση και Μοναξιά
   Η υπερβολική χρήση ψηφιακών μέσων μπορεί να οδηγήσει σε απομάκρυνση από την οικογένεια και τους φίλους, μειώνοντας την ποιότητα των σχέσεων και ενισχύοντας τα αισθήματα μοναξιάς.
2. Ψυχολογικές Επιπτώσεις
   Έρευνες δείχνουν ότι η συνεχής έκθεση σε διαδικτυακή επικοινωνία συνδέεται με αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και χαμηλής αυτοεκτίμησης, ειδικά όταν η επικοινωνία βασίζεται σε επιφανειακές ή συγκρουσιακές σχέσεις^*1.
3. Διαδικτυακή Βία και Εκφοβισμός
   Τα παιδιά μπορεί να εκτεθούν σε cyberbullying, προσβλητικά μηνύματα ή αποκλεισμό από ομάδες, με σοβαρές συνέπειες στην ψυχική τους υγεία^*2.
4. Εθισμός και Απώλεια Ελέγχου
   Η ανάγκη για συνεχή διαδικτυακή παρουσία μπορεί να εξελιχθεί σε εθισμό, επηρεάζοντας τον ύπνο, τη συγκέντρωση και την ακαδημαϊκή απόδοση^*3.
5. Αποπλάνηση και Παραπλάνηση
   Οι ανήλικοι είναι ευάλωτοι σε επαφές με αγνώστους που μπορεί να έχουν κακόβουλες προθέσεις, όπως το grooming ή παραπλάνηση, θέτοντας τους εαυτούς τους σε σημαντικούς κινδύνους. 

Όταν το Διαδίκτυο Γίνεται Σύμβουλος – Πληροφορίες και Εκμυστηρεύσεις Μακριά από την Οικογένεια

Πολλά παιδιά και έφηβοι, όταν αντιμετωπίζουν ερωτήματα, ανησυχίες ή ψυχολογικές δυσκολίες, στρέφονται πρώτα στο διαδίκτυο αντί να απευθυνθούν στους γονείς τους ή τους φίλους τους. Οι βασικοί λόγοι επικοινωνίας ή αναζήτησης πληροφοριών στο διαδίκτυο είναι η ψυχική υγεία με 38,4%, η βία με 16,5% και οι οικογενειακές/ φιλικές σχέσεις με 15,4%. Οι πλατφόρμες που χρησιμοποιούν πιο συχνά είναι η Google, το YouTube ή το TikTok. Παράλληλα, αυξάνεται η χρήση γραμμών βοήθειας και ανώνυμων chat για εκμυστηρεύσεις και ψυχολογική υποστήριξη ^*4.

Γιατί συμβαίνει αυτό

• Φόβος για κριτική ή τιμωρία
  Πολλά παιδιά φοβούνται ότι οι γονείς τους δεν θα κατανοήσουν ή θα αντιδράσουν αρνητικά σε ευαίσθητα θέματα. Αυτό υποδεικνύει την ύπαρξη ευάλωτων οικογενειακών δεσμών καθώς και την έλλειψη εμπιστοσύνης και ασφάλειας μέσα στην οικογένεια. 
• Έλλειψη επικοινωνίας στο σπίτι
  Όταν δεν υπάρχει χώρος για ανοιχτό διάλογο, το παιδί αναζητά στο διαδίκτυο εναλλακτικές πηγές κατανόησης και υποστήριξης, όπου τις περισσότερες φορές είναι άγνωστης προέλευσης και εγκυρότητας.
• Ανώνυμη ασφάλεια
  Το διαδίκτυο προσφέρει την ψευδαίσθηση της ασφάλειας και της ανωνυμίας, κάνοντάς το πιο «εύκολο» για εκμυστηρεύσεις.

Πλεονεκτήματα και Κίνδυνοι

Κάποια από τα θετικά στοιχεία της διαδικτυακής επικοινωνίας είναι ότι μπορεί να ενισχύσει την ψυχική ανθεκτικότητα και την αυτογνωσία των παιδιών και των εφήβων. Όταν η χρήση του διαδικτύου συνοδεύεται από κατάλληλη καθοδήγηση και πρόσβαση σε αξιόπιστες πηγές, μπορεί να αποτελέσει εργαλείο ενδυνάμωσης και υποστήριξης. Οι παρακάτω θετικές πλευρές αναδεικνύουν τις δυνατότητες του ψηφιακού κόσμου όταν αξιοποιείται με ασφάλεια και επίγνωση.

• Έχουν δημιουργηθεί εξειδικευμένες γραμμές βοήθειας που προσφέρουν επαγγελματική υποστήριξη σε παιδιά και εφήβους.
• Η πρόσβαση σε πληροφορίες μπορεί να ενδυναμώσει το παιδί και να το βοηθήσει να κατανοήσει τον εαυτό του, καθώς η σωστά επιλεγμένη διαδικτυακή πληροφόρηση μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο αυτοβελτίωσης, ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση και την ικανότητα λήψης αποφάσεων του παιδιού..

Παρότι η διαδικτυακή επικοινωνία μπορεί να προσφέρει υποστήριξη και αίσθημα κοινότητας, δεν είναι πάντα ασφαλής ή αξιόπιστη. Πολλές φορές, τα παιδιά και οι έφηβοι στρέφονται σε πηγές που δεν διαθέτουν επιστημονική εγκυρότητα ή σε πρόσωπα που δεν έχουν την κατάλληλη κατάρτιση για να προσφέρουν ουσιαστική βοήθεια. Οι παρακάτω κίνδυνοι αναδεικνύουν την ανάγκη για κριτική σκέψη και καθοδήγηση από ενηλίκους, ώστε οι νέοι να μπορούν να διακρίνουν την αξιόπιστη πληροφορία από την παραπληροφόρηση και να διατηρούν υγιείς σχέσεις με το οικογενειακό τους περιβάλλον.

• Παραπληροφόρηση: Πολλές πληροφορίες στο διαδίκτυο δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες.
• Επιρροή από μη ειδικούς: Influencers ή χρήστες χωρίς γνώσεις μπορεί να δώσουν λανθασμένες ή επικίνδυνες συμβουλές.
• Απομάκρυνση από την οικογένεια: Η συνεχής εξωτερική αναζήτηση υποστήριξης μπορεί να ενισχύσει την αποξένωση από τους γονείς.

Συμβουλές για Γονείς και Εκπαιδευτικούς

Η προστασία των παιδιών από τους κινδύνους της υπερβολικής διαδικτυακής επικοινωνίας απαιτεί ενεργή συμμετοχή και συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικών. Με ενσυναίσθηση, γνώση και ανοιχτή επικοινωνία, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα ασφαλές περιβάλλον όπου τα παιδιά νιώθουν ότι ακούγονται, κατανοούνται και υποστηρίζονται. Οι παρακάτω πρακτικές συμβουλές στοχεύουν στην ενδυνάμωση των ενηλίκων ώστε να καθοδηγούν τα παιδιά με τρόπο ουσιαστικό και προστατευτικό.

1. Ανοιχτός Διάλογος
   Ενθαρρύνετε τα παιδιά να μιλούν για τις διαδικτυακές τους εμπειρίες. Μην τα κρίνετε, αλλά ακούστε με ενδιαφέρον και ενσυναίσθηση.
2. Δημιουργήστε χώρο για δύσκολες συζητήσεις
   Μιλήστε ανοιχτά για θέματα όπως η ψυχική υγεία, η σεξουαλικότητα, οι σχέσεις, χωρίς ντροπή ή θυμό.
3. Εκπαίδευση στην Ψηφιακή Νοημοσύνη
   Διδάξτε στα παιδιά πώς να αναγνωρίζουν επικίνδυνες συμπεριφορές, να προστατεύουν τα προσωπικά τους δεδομένα και να διαχειρίζονται τις συγκρούσεις.
4. Όρια και Ισορροπία
   Θέστε σαφή όρια στη χρήση συσκευών και ενθαρρύνετε δραστηριότητες εκτός οθόνης, όπως αθλητισμό, τέχνη και κοινωνικές επαφές.
5. Υποστηρίξτε τη χρήση γραμμών βοήθειας
   Αν το παιδί δεν νιώθει άνετα να μιλήσει σε εσάς, παροτρύνετε το να απευθυνθεί σε ειδικούς ή σε γραμμές βοήθειας, δείχνοντας του ότι στις δυσκολίες πρέπει να δεχόμαστε τη βοήθεια από επαγγελματίες. Το σημαντικό είναι να μην μείνει μόνο του.
6. Συνεργασία με το Σχολείο
   Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να εντοπίσουν σημάδια απομόνωσης ή εκφοβισμού. Η συνεργασία με τους γονείς είναι κρίσιμη για την πρόληψη και την παρέμβαση.

Επιστημονικές Επισημάνσεις

Η επιστημονική κοινότητα έχει αναδείξει με σαφήνεια τις επιπτώσεις της υπερβολικής διαδικτυακής επικοινωνίας στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων. Μέσα από έρευνες και αναφορές διεθνών οργανισμών, προκύπτει η ανάγκη για προσεκτική διαχείριση της ψηφιακής παρουσίας των νέων, καθώς και για ενίσχυση δεξιοτήτων που προάγουν την υγιή κοινωνική αλληλεπίδραση. Οι παρακάτω επισημάνσεις βασίζονται σε αξιόπιστες πηγές και προσφέρουν τεκμηριωμένη γνώση για όσους επιθυμούν να κατανοήσουν βαθύτερα το φαινόμενο.

• Σύμφωνα με την American Academy of Pediatrics, η υπερβολική χρήση κοινωνικών μέσων μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη της ταυτότητας και την κοινωνική ωριμότητα^*5.
• Μελέτες από το Pew Research Center δείχνουν ότι οι έφηβοι που περνούν περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο έχουν αυξημένες πιθανότητες να βιώσουν άγχος και κοινωνική πίεση^*6, με το 48% των εφήβων να πιστεύει ότι τα κοινωνικά δίκτυα επιδρούν αρνητικά στους χρήστες της ηλικίας τους.
• Η UNICEF αναφέρει ότι η ψηφιακή επικοινωνία πρέπει να συνοδεύεται από ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης και της ενσυναίσθησης^*7. Στη σχετική έκθεση τονίζεται ο καταλυτικός ρόλος αυτών των δύο δεξιοτήτων στην κοινωνική ανάπτυξη, τη διαχείριση συγκρούσεων αλλά και στη δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων και δεσμών στις νεαρές και εφηβικές ηλικίες.

Συμπεράσματα

Η διαδικτυακή επικοινωνία δεν είναι από μόνη της αρνητική. Όταν γίνεται με μέτρο και συνείδηση, μπορεί να ενισχύσει τις κοινωνικές δεξιότητες και να προσφέρει ευκαιρίες. Ωστόσο, η αντικατάσταση της ουσιαστικής ανθρώπινης επαφής με ψηφιακές σχέσεις ή ανώνυμες πηγές υποστήριξης μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες καθώς, ενώ προσφέρουν πληροφορίες και υποστήριξη, δεν μπορούν να προστατεύσουν τα παιδιά από τους κινδύνους που υπάρχουν^*8. Ο ρόλος των γονέων αλλά και των εκπαιδευτικών είναι καθοριστικός στην καθοδήγηση των παιδιών προς μια ισορροπημένη και ασφαλή χρήση του διαδικτύου, με υγιή όρια και πρότυπα συμπεριφοράς που ενισχύουν την εμπιστοσύνη και την ανοιχτή επικοινωνία ανάμεσα στους νεαρούς χρήστες. Η πρόκληση που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν είναι να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης, ενσυναίσθησης και ανοιχτής επικοινωνίας, ώστε τα παιδιά να νιώθουν ότι μπορούν να στραφούν πρώτα στους ανθρώπους που τα αγαπούν. Το διαδίκτυο μπορεί να είναι εργαλείο, αλλά δεν πρέπει να γίνει υποκατάστατο της ανθρώπινης σχέσης.

Βιβλιογραφία

1. European Commission, Joint Research Centre, Bertoni, E., Centeno, C., Cachia, R., Social media usage and adolescents’ mental health in the EU, European Commission, Ispra, 2025, JRC141047.
2. World Health Organization. (2024, March 27). One in six school-aged children experiences cyberbullying – finds new WHO Europe study. WHO Europe. https://bit.ly/4mPytPq
3.  Max L. Y. Chang, Irene O. Lee. Functional connectivity changes in the brain of adolescents with internet addiction: A systematic literature review of imaging studies. PLOS Mental Health, 2024; 1 (1): e0000022 DOI: 10.1371/journal.pmen.0000022.
4. Child Helpline International. (n.d.). Amplifying the voices of children and young people in Europe. https://bit.ly/4pMxi5J
5.  Gwenn Schurgin O’Keeffe, MD; Kathleen Clarke-Pearson, MD; Council on Communications and Media Pediatrics (2011) 127 (4): 800-804.
6. Pew Research Center. (2025, April 22). Teens, social media and mental health. https://bit.ly/4nYbr9Z 
7. UNICEF. (n.d.). Mission 3: Empathy. https://www.unicef.org/lac/en/mission-3-empathy
8. World Health Organization. (2025, May 23). Online lives – offline consequences. WHO Europe. https://www.who.int/europe/news/item/23-05-2025-online-lives–offline-consequences

Πηγή: Safer Internet 4 Kids